Het belang van goede slaap-/ligplekken in groepshuisvesting

Ontspanning, herstel, rust en slaap zijn essentieel voor het lichaam. Voor mensen is dit vaak een moeilijk onderwerp. De gemiddelde mens slaapt/ontspant te weinig. Dat riep bij mij de vraag op “Hoe zit dat bij paarden?”. We gaan er vanuit dat paarden voldoende kunnen rusten, maar is dat ook zo? En heeft groepshuisvesting hier invloed op? Ik zocht het voor je uit..

Het natuurlijke gedrag van paarden bestaat voor een groot gedeelte uit eten, voor dat thema is er geen gebrek aan aandacht. Echter, goede voeding is eigenlijk pas het halve werk. Als er niet voldoende ruimte is om te ontspannen, wordt herstel (of gezond blijven) heel erg bemoeilijkt.  

Paarden rusten zowel door inactief te zijn, als door te slapen. Gemiddeld neemt dit ongeveer 5 á 7 uur van de 24 uur in beslag (niet aaneengesloten). De slapende minuten/uren brengen ze voornamelijk in het donker door, over het algemeen ergens na middernacht (al zijn middagdutjes ook erg geliefd bij sommige paarden).

Slaap is het meest relevant voor de herstelprocessen. Als er een slaaptekort ontstaat heeft dit vrij snel al een negatief effect op de gezondheid. Het lichaam wordt bijvoorbeeld minder weerbaar en sneller vatbaar voor ziektes. Paarden kunnen staand slapen. Echter, ze kunnen niet staand in de REM-slaap komen. Dat kan alleen maar als ze liggen, omdat het ontspannen van het totale lichaam hiervoor essentieel is en dat kan alleen maar liggend. 

Dat betekent dat als paarden zich niet veilig genoeg voelen om te liggen, niet graag gaan liggen omdat opstaan zo moeilijk is of omdat ze geen prettige ligplek ter beschikking hebben, er een slaaptekort kan optreden. En dat betekent dat het lichaam inlevert op gezondheid. 

Interessant feitje: Er zijn enkele onderzoeken gedaan naar een tekort aan REM-slaap bij paarden omdat ze niet kunnen of willen liggen. Wat er dan gebeurt is dat paarden staand gaan proberen naar REM-slaap te komen, waardoor het lijf gaat ontspannen en ze daardoor deels instorten en door het “vallen” schieten ze dan ineens wakker. Dit gedrag wordt over het algemeen verkeerd gediagnosticeerd als narcolepsie. Echter is het geen narcolepsie, maar een REM-slaaptekort omdat het paard niet kan of wil liggen. 

Paarden hebben minimaal 30 minuten per 24 uur nodig om aan voldoende REM-slaap te komen. Echter hebben onderzoekers ook gezien dat paarden soms veel langer in de REM-slaap blijven indien mogelijk, soms tot wel 1 uur. 

Semi-wilde paarden slapen ergens tussen de 30 minuten en 2,7 uur per 24 uur. Deze paarden liggen over het algemeen op droge, zachte en schone ondergrond, op een open plek. Het weer, de leeftijd en de rangorde hebben allemaal invloed op het slaapgedrag.

Binnen de gedomesticeerde omgeving

Voor paarden in een groepshuisvesting zijn er ook vele factoren die het slaapgedrag beïnvloeden. Leeftijd, rangorde, bodembedekking, onderlinge verhoudingen en beschikbare ruimte zijn hier voorbeelden van. Daarom is het juist zo belangrijk om heel kritisch te kijken naar de voorzieningen binnen de groepshuisvesting, eigenlijk moet men zelfs kritischer zijn dan bij individuele huisvesting. 

Paarden die ’s nachts op stal staan hebben over het algemeen genomen veel minder last van een  slaaptekort omdat ze in de beslotenheid van hun eigen stal kunnen slapen. Er zijn maar enkele paarden die dit niet doen en dat heeft meestal te maken met het feit dat ze niet goed kunnen opstaan. De ruimte van de stal is bijvoorbeeld te klein voor ze waardoor ze niet of nauwelijks gaan liggen.

Toch is het (in mijn optiek) geen oplossing om alle paarden ’s nacht in aparte boxen te zetten. Hoewel het wellicht het slaapgedrag ten goede komt, is het absoluut nadelig voor allerlei andere aspecten. Beweging, sociaal contact, zelfbeschikking en de spijsvertering komen hierdoor allemaal in het gedrang. 

Daarom vind ik dat groepshuisvesting de meest passende en diervriendelijke manier van huisvesten is. Maar er is één maar! Het is geen vrijbrief om gewoon maar “paarden bij elkaar op een landje te zetten”. Groepshuisvesting komt behoorlijk precies en het is echt een vak apart om een fijne leefruimte voor je groepje te creëren.  

Slaap is een van de thema’s die extra aandacht nodig hebben. En toch is het een veel over het hoofd gezien onderwerp binnen de groepshuisvesting. Ik kom zo af en toe tegen, dat tijdens het revalideren van paarden, de gezondheid maar niet wil verbeteren. In die gevallen adviseer ik soms om paarden tijdelijk ’s nachts op stal te zetten. En bijna altijd levert dat direct verbetering op. 

De les die hieruit te leren is, dat niet elk paard zich goed kan ontspannen binnen een kudde. En dat kan ontzettend veel oorzaken hebben (rangorde, niet voldoende plek, geen lekkere ligplek of een onrustige kudde). De beste oplossing zou natuurlijk zijn om net zo lang te sleutelen aan de groepshuisvesting, totdat wel alle kuddeleden kunnen rusten. Maar dat is helaas niet altijd mogelijk in de praktijk. Second best is dan om tijdelijk voor ’s nachts op stal te kiezen. 

Wat zegt onderzoek

In Zwitserland is het wettelijk vastgesteld hoeveel m² ligplaats er per paard beschikbaar moet zijn in de groepshuisvesting. Omdat deze minimale dimensies niet op wetenschappelijke basis zijn vastgesteld (maar vanuit de geschiedenis zo zijn ontwikkeld), is er een groepje wetenschappers aan de slag gegaan om dit te onderzoeken. 

Zes verschillende stallen met groepshuisvesting deden mee aan een serie experimenten. Ze hingen allemaal camera’s op om alles vast te leggen, zodat de wetenschappers niet lijfelijk aanwezig hoefden te zijn. Er was namelijk al eerder vastgesteld dat groepsgedrag kan veranderen zodra er mensen zichtbaar zijn in de ruimte. Om dat te voorkomen hebben ze met camera’s en sensoren gewerkt.

Van elke stal werd een analyse gemaakt hoe de kudde was qua gedrag voor dat er iets veranderde, daarna begonnen de experimenten.

Het eerste experiment wat ze deden was het aantal m² ligplaats per stal halveren of juist vergroten (x 1,5). Daarnaast varieerden ze met de bodembedekking van de ligplaatsen, omdat ze ook graag wilden weten of het uitmaakt of er gebruik wordt gemaakt van stro, rubber matten of geen bedekking. 

Alle zes de stallen doorliepen een cyclus waarin ze zowel grotere als kleinere ruimtes ter beschikking stelden aan de groep. Zodra de kudde minder ruimte ter beschikking kreeg om te rusten, werd er onderling duidelijk meer agressief gedrag vertoont dan voorheen. Zodra de kudde meer m² kreeg om te rusten, werd het juist harmonieuzer. Daarbij werd de duur van REM-slaap ook langer. Dus hoe meer ruimte, hoe langer paarden blijven slapen. 

Ook het type stalbedekking bleek van invloed op het slaapgedrag. Zowel bij de m² ligplaats verkleining als vergroting is er gewisseld met soorten bodembedekking. Paarden kregen de keuze of ze of op de kale grond (cement) wilde liggen, op rubberen matten of op stro. 

Zowel geen bodembedekking als rubberen matten verkorten de REM-slaap aanzienlijk en in sommige gevallen vermeden paarden de rustruimte zelfs totaal als ze alleen de keuze hadden uit rubberen matten of geen bodembedekking. Als paarden de keuze kregen tussen rubberen matten en stro, kozen ze altijd voor stro. 

Conclusie 

Een van de belangrijke uitkomsten was, dat als je de wettelijke afmetingen halveert de meeste paarden niet aan de 30 minuten per 24 uur aan REM-slaap toe kwamen (zeker niet zonder bodembedekking of met rubbermatten, maar ook niet met stro op de bodem). Ook het aantal onderbroken slaapsessies was hoger, met name bij paarden die lager in de rangorde stonden. Zij werden vaker verstoord en “gedwongen” door andere paarden om op te staan.

Als de wettelijke afmetingen werden vergroot, dan werd de REM-slaap juist verlengt, mits er ook strooisel op de bodem lag. Wat interessant was, is dat de verlening van de REM-slaap met name ontstond bij paarden die lager in de rangorde stonden. De paarden die hoog in rang stonden hielden ongeveer de lengte die ze al hadden, de lagere in rang verlengden (eigenlijk misschien wel ‘normaliseerden’) hun REM-slaap. Een conclusie kan dus zijn, dat lagere in rang de neiging hebben om korter te slapen als de ruimte niet optimaal voor ze is. Pas als de ruimte er is, komen zij aan hun werkelijke behoefte aan REM-slaap toe. Dus zeker voor de lagere in rang is het belangrijk om voldoende slaap-/ligruimte te hebben. 

Wat ook leuk is om te weten, individuele voorkeur speelt wel mee. Er waren een paar paarden die wel af en toe vrijwillig (dus ook als ze de keuze hadden) op de rubberen matten of kale vloer gingen liggen. Dit waren telkens dezelfde paarden, wat er op doet wijzen dat paarden niet allemaal dezelfde voorkeur hebben (goh..). 

Een andere (zeer belangrijke) conclusie was dat er nog steeds paarden waren die niet toe kwamen aan 30 minuten REM-slaap per 24 uur, ongeacht of de ruimte was verkleind of vergroot. Kortom, zelfs de vergrote ruimte bood niet voldoende plek voor alle individuen. Dat zou impliceren dat 1,5 keer de norm nog steeds veel te klein is. De vraag die het bij mij oproept is, misschien liggen deze paarden liever buiten in de paddock. Er staat nergens dat ze ook data hebben van liggedrag buiten de rustruimte. 

Persoonlijke conclusie 

Dit onderzoek geeft naar mijn mening duidelijk weer hoe belangrijk een fijne slaapplek is. Klaarblijkelijk willen vele paarden toch graag beschut en zacht kunnen slapen. Aangezien het vluchtdieren zijn heeft de hoeveelheid ruimte, de bodembedekking en het kunnen overzien van de ruimte een grote invloed op het slaapgedrag. Schijnbaar heeft het moeten uitwijken naar buiten om te slapen een minder gunstig effect (althans dat zou je kunnen concluderen uit dit onderzoek). Uiteraard zou ik wel graag zien dat ook hier een onderzoek aan gewijd wordt. Want in de praktijk zie je vaak dat paarden in het gras of in de paddock liggen, ook als ze de keuze hebben tot een goed opgestrooide, ruime rustplek. 

Wat in ieder geval duidelijk is, is dat slaap een zeer belangrijk onderwerp is en dat er zeker in groepshuisvesting extra aandacht moet zijn voor de paarden die laag in de rangorde staan. Zodat ook zij kunnen bijtanken. 

Bron: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5339441/